Ludzka skóra jest największym i jednym z najważniejszych narządów. Budowa skóry jest skomplikowana – w jej skład wchodzą trzy podstawowe warstwy, jakimi są naskórek, skóra właściwa i tkanka podskórna. Każda z tych warstw dzieli się kolejno na wiele innych. Ten niezwykły narząd o powierzchni nawet 2 m2 i wadze ok. 5 kg (20 kg wraz z tłuszczową warstwą podskórną) pełni wiele zadań, które warto poznać. Budowa i funkcje skóry człowieka sprawiają, że jest ona niezbędna do prawidłowego funkcjonowania, a tym samym jej pielęgnacja jest bardzo ważna. Dowiedz się więcej o skórze! 

Spis treści:

Główne właściwości skóry – co warto o niej wiedzieć? 

Skóra (cutis) jest największym narządem, pokrywającym całe ciało. W miejscach naturalnych otworów przechodzi w błony śluzowe. Skóra oddziela narządy wewnętrzne od środowiska zewnętrznego, co umożliwia jej skomplikowana, złożona budowa i jednostronna transdermalność. 

Powierzchnia skóry człowieka wynosi nawet ok. 2 m2 u dorosłej osoby. Łącznie warstwa skóry może mieć grubość od 0,5 mm do 4 mm, jednak trzy podstawowe warstwy oraz stosunek ich grubości, różnią się w zależności od obszaru – najcieńsza jest skóra na powiekach, natomiast najgrubsza warstwa skóry (rogowa) występuje na podeszwach stóp. 

Grubość skóry zależy też od płci czy cech indywidualnych. Mężczyźni zwykle mają grubszą skórę w porównaniu do kobiet. Imponująca jest również waga tego narządu – skóra człowieka dorosłego może ważyć ok. 6% masy ciała, czyli od 4 do nawet 5,5 kg. Jednak jeśli zostanie uwzględniona także tłuszczowa tkanka podskórna, waga skóry może wynosić nawet 20 kg i więcej.   

Poza grubością, wielkością i wagą warto wymienić pozostałe właściwości skóry, które warunkują również jej funkcje. 

  • Elastyczność – każde włókno skóry tworzy wspólną sieć, która zapewnia jej sprężystość. Do zachowania elastyczności konieczne jest też utrzymanie optymalnego nawilżenia tkanek. Niestety, zdolność skóry do rozciągania i ponownego kurczenia maleje pod wpływem procesów starzenia. 
  • Matowość – zdrowa skóra, w której gruczoły łojowe funkcjonują prawidłowo, powinna być matowa. Nadproduktywność gruczołów wydzielniczych skutkuje nadmiernym, nieprawidłowym połyskiem. Dodatkowo, gdy gruczoł ulega zatkaniu, zwiększa to ryzyko tworzenia się wykwitów. 
  • Struktura – powierzchnia skóry nie jest równomierna. Oglądając ją w powiększeniu, wyraźnie widać charakterystyczną rzeźbę w postaci niejednolitych kształtów geometrycznych (kwadratowych i trójkątnych pól), które wynikają z obecności tzw. listewek (grzebieni) skóry. Gołym okiem niejednolitość skóry zobaczysz, np. na liniach papilarnych palców dłoni czy podeszwach stóp. 
  • Koloryt – za barwę skóry odpowiadają czynniki, takie jak np. ukrwienie i grubość, ale najistotniejsze znaczenie ma poziom melaniny wytwarzanej przez melanocyty (komórki pigmentowe skóry), które są elementem warstwy podstawnej skóry. Naturalny koloryt różni się w zależności od wieku, płci czy rasy (żółtej, białej, czarnej), a także obszaru ciała, diety i cech indywidualnych.  

Najważniejsze funkcje skóry i jej wytworów 

Podstawowe funkcje skóry są oczywiste – oddziela wszystkie elementy wewnętrzne ciała od środowiska zewnętrznego, a tym samym pełni funkcje ochronne. Jednak funkcje skóry są o wiele szersze. Pełni przede wszystkim następujące zadania:

  • udział w odbieraniu bodźców – skóra to receptor czuciowy, ponieważ znajdują się w niej liczne zakończenia nerwowe;
  • termoregulacja ciała;
  • osłona przed czynnikami zewnętrznymi, w tym promieniowaniem słonecznym;
  • ochrona chemiczna – w skórze znajdują się gruczoły łojowe i potowe, które wraz z warstwą keratynową naskórka tworzą barierę zapewniającą nawilżenie i izolację – dzięki temu skóra zyskuje naturalną ochronę;
  • udział w melanogenezie – w skórze znajdują się skupiska komórek barwnikowych;
  • regulacja gospodarki wodno-elektrolitowej;
  • udział w metabolizmie tłuszczów, białek, hormonów, witamin.  

Również wytwory naskórka odgrywają istotną rolę. Włosy niegdyś pełniły także funkcje cieplne – obecnie doskonale radzimy sobie pod tym względem dzięki odzieży, dlatego skóra człowieka nie potrzebuje już aż tak bardzo owłosienia. Na niektórych częściach ciała włosy wciąż działają jak ochrona przed zanieczyszczeniami, ale i to nie odgrywa w dzisiejszych czasach większego znaczenia. 

Obecnie włosy, zwłaszcza na głowie (fryzura, brwi, rzęsy, broda), pełnią głównie funkcje estetyczne. Podobne znaczenie mają inne przydatki skóry, jakimi są paznokcie. Dawniej pełniły funkcje obronne, obecnie zastępują je narzędzia, ale wciąż stanowią podstawowe zabezpieczenie delikatnych, silnie ukrwionych opuszków palców. 

Podstawowa budowa skóry człowieka 

Skórę człowieka tworzą trzy podstawowe warstwy. Najbardziej zewnętrzna to naskórek. Głębiej znajduje się skóra właściwa, a pod nią tkanka podskórna. Wszystkie warstwy skóry tworzą zwartą, choć odmienną, strukturę pod względem budowy, funkcji i właściwości. 

Za unerwienie skóry odpowiadają liczne włókna nerwowe. Somatyczne sprawiają, że na powierzchni skóry odczuwamy dotyk, temperaturę, ból czy ucisk. Z kolei włókna autonomiczne unerwiają gruczoły łojowe i mięśnie. Skóra człowieka jest też bogato unaczyniona. 

W skórze znajdują się liczne naczynia krwionośne (tętnice, tętniczki oraz różnej wielkości żyły), które odpowiadają m.in. za odżywianie jej poprzez transport składników odżywczych i cząsteczek tlenu wraz z krwią. Naczynia krwionośne warunkują też utrzymanie prawidłowej ciepłoty ciała. Najwięcej naczyń krwionośnych znajduje się w skórze właściwej i tkance podskórnej.  

Budowa skóry uwzględnia także liczne gruczoły potowe, łojowe i chłonne, które pełnią m.in. funkcje wydzielnicze oraz ochronne. Ich gęstość oraz rozmieszczenie zależą głównie od obszaru ciała, np. na stopach i dłoniach jest stosunkowo dużo gruczołów potowych, natomiast na twarzy gruczołów łojowych. Jednak np. w okolicy oczu gruczołów jest niewiele, przez co ten obszar jest podatniejszy na wysuszenie.

Do skóry wysuszonej dobry będzie krem SWEDERM® HUDSALVA VIT E. Produkt szczególnie polecany osobom ze skórą odwodnioną i atopową, skłonną do rogowacenia i z popękanym naskórkiem. Dzięki wysokiej zawartości gliceryny maść łagodzi suchość już po pierwszym  użyciu.

Każda z wymienionych warstw skóry jest bardzo ważna, dlatego warto poznać ich budowę bliżej. 

Najbardziej zewnętrzna warstwa skóry – budowa naskórka

Naskórek (epidermis) to najbardziej zewnętrzna warstwa skóry, zbudowana z nabłonka wielowarstwowego płaskiego rogowaciejącego. Ta warstwa skóry wytwarza włosy, paznokcie i gruczoły. Wytwory naskórka pełnią głównie funkcje ochronne i obronne. 

Zewnętrzna budowa skóry składa się z 5 warstw przylegających do siebie komórek. Każda komórka warstw naskórka nosi nazwę keratynocyt. Charakterystyczna warstwa rogowa naskórka ulega nieustannej wymianie – stare keranocyty obumierają i zostają złuszczone, natomiast zastępują je nowe, dzięki czemu możliwa jest odnowa naskórka. 

Wyróżnia się kolejno następujące warstwy naskórka:

  • rogowa (zrogowaciała) – najbardziej zewnętrzną warstwą skóry, w połowie zbudowaną z keratyny, w pozostałej ilości z wody oraz aminokwasów i lipidów;
  • jasna – to cienka smuga zbudowana z białka;
  • ziarnista – komórki warstwy ziarnistej układają się w formie rzędów (od jednego do czterech); 
  • kolczysta – najgrubsza warstwa skóry zewnętrznej. Bywa określana również jako żywe warstwy malpighiego. Może być zbudowana nawet z dwunastu rzędów, dzięki czemu stanowi ważny amortyzator; 
  • podstawna – tworzy ją jeden, ale bardzo zwarty rząd komórek. Ten fragment skóry określa się jako element rozrodczy naskórka. W nim znajdują się melanocyty produkujące melaninę. 

Z czego składa się głęboka warstwa skóry? Budowa skóry właściwej 

Głębsze warstwy skóry, położone pod naskórkiem, określa się jako skóra właściwa (dermis, corium). Ten element odznacza się fragmentem geometrycznych komórek posiadających wyraźną granicę. Głębiej natomiast komórki warstwy podstawnej bez wyraźnej granicy przechodzą w tkankę podskórną. 

Skóra właściwa jest zbudowana z tkanki łącznej i licznych włókien kolagenowych. Kolagen jest związkiem, który zapewnia skórze właściwej rozciągliwość. Na pograniczu naskórka i skóry właściwej znajduje się tkanka brodawkowata. Z kolei od strony pogranicza skóry właściwej i tkanki podskórnej jest warstwa siateczkowata. 

Budowa skóry człowieka w tym fragmencie jest warunkowana przez kolagenowy splot licznych włókien, a także włókien elastyny. Pomiędzy nimi natomiast zlokalizowane są zakończenia nerwowe, komórki tkanki łącznej, mięśnie przywłosowe, włosy i gruczoły. Splot włókien kolagenowych i elastynowych zapewnia skórze rozciągliwość oraz odporność na urazy mechaniczne.   

Budowa i znaczenie tkanki podskórnej

Tkanka podskórna odgrywa istotną rolę głównie w procesach amortyzacji, dlatego przewagę tworzą skupiska komórek, a nie sieć włókien oddzielonych płynami ustrojowymi. Dzięki temu ta warstwa skóry może wchłonąć dużą ilość wody. 

Najbardziej wewnętrzna część skóry jest zbudowana głównie z tkanki tłuszczowej. Tworzą ją skupiska komórek tłuszczowych, rozmieszczonych odmienne w zależności od obszaru ciała. Przykładowo, w obrębie talii, ud czy pośladków tkanka tłuszczowa jest bardzo gruba, natomiast na dłoniach, w okolicy oczu i czoła czy na szyi - jest jej niewiele. Jednak poza komórkami tłuszczowymi, podstawna warstwa skóry, czyli tkanka podskórna (subcutis, tela subcutanea), zawiera także włókna kolagenowe (choć w mniejszej ilości niż skóra właściwa) oraz włókna sprężyste (elastynowe). 

Ponadto tkanka podskórna jest też silnie unaczyniona. Znajdują się w niej nerwy, gruczoły, naczynia krwionośne i limfatyczne. Żyły i tętnice są drobne, ponieważ te większe są zlokalizowane głównie w mięśniach. Niemniej połączenia między warstwą podskórną a skórą właściwą umożliwiają odżywienie skóry, co jest kluczowe do zachowania jej zdrowia i funkcjonalności.