Wolne rodniki to elementy, które występują w organizmie każdego człowieka. Gdy ich liczba jest odpowiednia i nie przekracza ilości antyoksydantów, czyli przeciwutleniaczy, wówczas nie stanowią zagrożenia dla zdrowia. Jednak zachwianie równowagi między tymi dwoma grupami może prowadzić m.in. do szybszego starzenia się skóry, wzrostu ryzyka zachorowania na nowotwory oraz do innych schorzeń. Dowiedz się więcej o wolnych rodnikach i sprawdź, jak z nimi walczyć.  

Czym są wolne rodniki? 

Reaktywne formy tlenu (RFT) i azotu występują powszechnie, jednak nie wszyscy wiedzą, co to są wolne rodniki, dlaczego i jak powstają. Otóż w komórkach organizmu nieustannie przebiegają procesy metaboliczne. W ich wyniku wytwarzane są m.in. związki tlenu, które stanowią dużą grupę wolnych rodników, a także reaktywne związki azotu. 

Czym są wolne rodniki (oksydanty)? To atomy, które posiadają przynajmniej jeden niesparowany elektron. Określa się je jako reaktywne, ponieważ są zdolne do samodzielnego istnienia. Krążą w organiźmie, dążąc do oddania lub przyjęcia elektronu, tak aby uzyskać ich parową ilość.  

Bardzo istotne znaczenie dla człowieka mają wolne rodniki tlenowe, do których zalicza się m.in.:

  • anionorodnik ponadtlenkowy (O2•−),
  • rodnik wodoronadtlenkowy (HO2•),
  • rodnik hydroksylowy (HO•),
  • rodnik alkoksylowy (RO•).

Jak powstają wolne rodniki?

W warunkach fizjologicznych powstaje bezpieczna ilość wolnych rodników. Ich nadmiar jest usuwany w wyniku enzymatycznych i nieenzymatycznych procesów antyoksydacyjnych. 

Niestety, wraz z wiekiem dochodzi do zachwiania równowagi pomiędzy ilością wolnych rodników a skutecznością naturalnego potencjału antyoksydacyjnego. Co więcej, wolne rodniki powstają nie tylko w wyniku metabolizmu tlenowego, lecz także pod wpływem czynników zewnętrznych. 

Jak powstają wolne rodniki, co zwiększa ich ilość? Czynniki, takie jak np.:

  • zanieczyszczenia powietrza, spaliny,
  • palenie tytoniu, dym papierosowy,
  • ultradźwięki,
  • promieniowanie jonizujące,
  • promieniowanie nadfioletowe. 

Zwiększone narażenie na stres oksydacyjny występuje również przy niedostatecznej ilości snu, długotrwałym stresie czy nadużywaniu alkoholu. Wolne rodniki powstają także u osób mało aktywnych fizycznie i przemęczonych. Intensywne forsowanie ciała podczas niewłaściwie wykonywanych ćwiczeń również zwiększa stężenie reaktywnych form tlenu. Niewłaściwa dieta, zwłaszcza pokarmy smażone, tłuste i wysokoprzetworzone, to kolejny czynnik zwiększający poziom wolnych rodników w organizmie. 

Jakie funkcje pełnią wolne rodniki w organizmie?

Przy zachowaniu homeostazy wolne rodniki tlenowe są wręcz niezbędne do zachowania zdrowia. Pełnią funkcję mediatorów i regulatorów. Biorą udział w licznych procesach komórkowych, m.in. w ich odżywianiu, a także przekazywaniu sygnałów między nimi. 

Wolne rodniki w organizmie biorą również udział w ochronie komórek fagocytujących (żernych) przed patogenami i wspomagają działanie limfocytów T (komórek odpornościowych). 

Do najważniejszych funkcji wolnych rodników zalicza się udział w różnicowaniu komórek. Oznacza to, że reaktywne formy tlenu zwiększają ich zdolność do przystosowania się, a także usuwają martwe komórki z organizmu. 

Działanie utleniające nie zawsze jest szkodliwe. Dzięki niemu wolne rodniki wspomagają oczyszczanie organizmu, m.in. z drobnoustrojów i związków toksycznych, utleniając np. metale.  

Nadmiar wolnych rodników – jakie choroby wywołuje?

Wolne rodniki w optymalnej ilości nie stanowią zagrożenia. Jeśli jednak w organizmie brakuje antyoksydantów, pojawia się problem określany jako stres oksydacyjny. Toksyczne działanie występuje zarówno przy nadmiarze wolnych rodników, jak i przy długotrwałym narażeniu na ich wpływ. 

W nadmiarze wolne rodniki tlenowe wykazują właściwości destrukcyjne względem komórek. Krążą swoimi ścieżkami, pozostając poza kontrolą organizmu. Przy okazji przyłączają się do komórek, prowadząc do utlenienia ich białek, struktur DNA i lipidów. W konsekwencji dochodzi do wielu zaburzeń, w tym modyfikacji właściwości obronnych, transformacji nowotworowych, inaktywacji enzymów i białek niezbędnych przy licznych procesach życiowych. 

Na toksyczne działanie wolnych rodników szczególnie narażone są: mózg, narząd wzroku, układ krążenia i układ oddechowy. Szkodliwe działanie reaktywnych form tlenu może przyczyniać się do występowania schorzeń, takich jak np.:

  • choroby neurodegeneracyjne, jak choroba Alzheimera, Parkinsona, stwardnienie rozsiane – przypuszcza się, że na toksyczne działanie wolnych rodników tlenowych szczególnie narażony jest mózg, ponieważ zużywa dużą ilość tlenu, przy jednocześnie niskiej zawartości antyoksydantów;
  • schorzenia stawów, pogorszenie stanu zdrowia u osób chorujących m.in. na reumatoidalne zapalenie stawów – wolne rodniki uszkadzają także komórki tkanki chrzęstnej, kolagen i kwas hialuronowy. To ważne składniki mazi stawowej i ścięgien; 
  • miażdżyca – poprzez uszkodzenie komórek naczyń krwionośnych i utlenianie lipidów wolne rodniki przyczyniają się do odkładania blaszki miażdżycowej; 
  • cukrzyca typu II – oksydanty utleniają komórki trzustki, która odpowiada za wydzielanie insuliny; 
  • problemy ze wzrokiem, zaburzenia widzenia, zaćma;
  • choroby nerek, w tym kamica nerkowa i niewydolność;
  • astma, zwłóknienie płuc, przewlekła obturacyjna choroba płuc;
  • zmiany nowotworowe, głównie piersi, płuc, kości, narządów rozrodczych;
  • schorzenia autoimmunologiczne, np. atopowe zapalenie skóry, łuszczyca.  

Jak wolne rodniki wpływają na skórę? 

Bardzo wrażliwa na szkodliwy wpływ wolnych rodników jest skóra. Reaktywne formy tlenu utleniają komórki tłuszczowe, przez co dochodzi również do uszkodzenia warstwy lipidowej naskórka. W konsekwencji naturalne warstwy ochronne ulegają zaburzeniu, a skóra staje się wysuszona i wiotka. 

Osoby chorujące na atopowe zapalenia skóry, łuszczycę lub egzemę mogą odczuwać nasilenie objawów, jeśli ich organizm jest narażony na stres oksydacyjny. Wolne rodniki wzmagają również reakcje zapalne, przez co skóra może być zaczerwieniona i skłonna do podrażnień.  

Wolne rodniki niestety wpływają też na inne składniki skóry, uszkadzając włókna kolagenowe, kwas hialuronowy i elastynę. Prowadzi to do zmniejszenia gęstości skóry właściwej, a tym samym do powstawania zmarszczek. Nadmiar reaktywnych form tlenu uznaje się za jedną z głównych przyczyn przedwczesnego starzenia się organizmu.   

Jak walczyć z wolnymi rodnikami?

Wolne rodniki tlenowe to naturalne związki, które powstają w każdym organizmie. Nie można ich usunąć, jednak należy dbać o zachowanie równowagi pomiędzy ich ilością a potencjałem antyoksydacyjnym. 

Podstawą jest zminimalizowanie wytwarzania wolnych rodników. Warto zacząć od ograniczenia alkoholu, papierosów i kontaktu z zanieczyszczeniami. Każdego dnia należy pamiętać o odpoczynku i relaksie emocjonalnym. 

Jednak w dzisiejszych czasach niełatwo wykluczyć z życia wszystkie czynniki, które są źródłem reaktywnych form tlenu. Szczególnie z tego powodu warto więc zadbać również o wzmocnienie ochrony. Można to zrobić, zwiększając ilość antyoksydantów, które mogą być dostarczane wraz z dietą lub w formie kosmetyków. 

Wolne rodniki a dieta bogata w antyoksydanty 

Antyoksydanty (przeciwutleniacze, antyutleniacze) to naturalne substancje chemiczne, które posiadają zdolność neutralizowania wolnych rodników. Przyjmują niesparowany elektron, dzięki czemu reaktywne formy tlenu nie oddziałują na komórki ciała. Niektóre antyoksydanty są wytwarzane w organizmie, inne należy dostarczać wraz z pożywieniem.

Jeśli wolne rodniki atakują organizm, to właśnie dieta jest szczególnie pomocna. Wybierając produkty spożywcze, warto zwracać uwagę przede wszystkim na te zawierające: 

  • witaminy, zwłaszcza A, E i C;
  • minerały (selen, cynk, mangan);
  • karotenoidy (np. beta-karoten);
  • flawonoidy;
  • koenzym Q10.

Wysokie stężenie wymienionych antyoksydantów znajduje się przede wszystkim w owocach i warzywach. Dieta zwalczająca wolne rodniki powinna więc zawierać:

  • maliny, truskawki, wiśnie, czarne jagody, borówki, żurawinę, winogrona, grejpfruty;
  • marchew, pomidory, buraki, natkę pietruszki, szczypiorek, seler, paprykę.

Zamiast kawy warto zdecydować się na zwiększenie ilości wypijanej herbaty, zwłaszcza zielonej. Sporą ilość antyoksydantów zawierają również inne zioła, np. dzika róża, miłorząb japoński, rumianek i lukrecja. 

Kosmetyki zwalczające wolne rodniki

Walkę z wolnymi rodnikami warto wspierać od zewnątrz, chroniąc skórę przed ich szkodliwym działaniem. Jak wiadomo, do wytwarzania reaktywnych form tlenu przyczyniają się zanieczyszczenia środowiskowe. Nie sposób ich uniknąć, jednak można zabezpieczać skórę, stosując kremy i balsamy zawierające antyoksydanty. 

Naturalne przeciwutleniacze wnikają do głębokich warstw skóry i unieszkodliwiają wolne rodniki. Przed porannym wyjściem wypróbuj np. SWEDERM® BB CREAM SPF15, który zawiera flawonoidy z soku z winogron i witaminę E – jedne z najskuteczniejszych antyoksydantów. Krem dodatkowo chroni cerę przed promieniami słonecznymi, które również zwiększają ilość wolnych rodników. 

Ukojenie wysuszonej skórze przynosi nawilżający balsam do dłoni i ciała SWEDERM® HUDLOTION. Pomaga odbudować uszkodzoną warstwę lipidową, a dzięki zawartości witaminy E, jej octanu i polifenoli, zabezpiecza także przed szkodliwym działaniem wolnych rodników, spowalniając procesy starzenia. Balsam intensywnie nawilża i działa przeciwzapalnie, zmniejsza zaczerwienienie oraz podrażnienia.